(Organize olmaya, karar vermeye hatta zekaya etkileri)
Amaç ve hedef arasındaki farka bakıldığında amacın daha genel ve sonuçla ilgili, hedefin ise süreç ve yöntemle ilgili olduğu amacın bir görevin bütünüyle ya da hayatın tamamıyla ilgili daha kapsayıcı bir yön çizmeyi ve hedefler belirlemeyi de sağlayan bir özellik olduğu görülebilir. “Yaşam amacı…” gibi hayatın genelini tanımlamak için bile kullanılabiliyor. Belirleyicilik, kapsayıcılık ve dışlayıcılık özellikleri esas işlevi. Hatta bu dünyayı aşıp öbür dünyaya bile sarkıyor. Dinin ve ritüellerinin de insanlık tarihinin, bu ihtiyaca dair boşluğu dolduran en önemli kültürel unsur olduğunu akılda tutamakta fayda var. Çok uzaklara gitmeden ve de gitmemek için yavaş yavaş 24 saate etkilerine bakalım.
Akış kitabında güzel bir ara özet var: “Bir amacın peşinden gitmek farkındalığa bir düzen getirir çünkü kişi dikkatini elindeki göreve odaklamalı ve anlık olarak diğer her şeyi unutmalıdır. İnsanlar bu zorlukları aşmak için mücadele ettikleri dönemleri hayatlarının en eğlenceli zamanları olarak görüyorlar.”
Aynı kitapta insanların kendilerinde temel, değişmez sorunlar olduğuna dair inanç geliştirmelerine sebep olan süreç ve karmaşa da güzel özetlenmiş: “Yapılacak bir şey olmadığından, zihin rastgele kalıpları takip etmeye başlar ve genelde acılı veya rahatsız edici bir şeyler düşünmeye başlar. Bir insan düşüncelerine nasıl düzen vereceğini bilmiyorsa dikkat böyle anlarda en sıkıntılı olan düşüncelere çekilecektir.... Entropi bilincin normal halidir ve ne faydalı ne de eğlenceli bir durumdur.” Birçok sorunun kökeni plansızlık, organize olma güçlüğü gibi duruyor (Psikolojik sorunlar organize olmayı engelleyebilir ama tersine de dikkat çekmek istiyorum).
Zaman Yaratmak kitabının yazarları kitabın Odak Noktası başlıklı bölümünde organize olma konusundaki çaba, deneyim ve çıkarımlarını şöyle paylaşıyorlar: “Dakikalarımı yönetme konusuna saplanmak yerine dikkatimi ve ilgimi, uzun vadeli şeylere çevirdim...... Hedefler koymak, yapılacak işler listemi optimize etmekten daha anlamlı geliyordu ancak halen sürükleniyormuşum gibi hissediyordum: Bu hedefler beni motive etmekten çok uzaktı..... En mutlu olduğum anlar, yapılacaklar listesindeki bir iş maddesinden daha büyük ama 5 yıllık bir hedeften daha küçük olan bir şeylere tutunduğum anlardı.“
Motive kalmak önemli: “Ara aktivitelere (hedefler ile günlük iş maddeleri arasındaki aktivitelere) odaklanmanın; yavaşlamanızı, günlük yaşamınıza tatmin duygusunu getirmenizi ve zaman yaratmanızı sağladığına inanıyoruz. Uzun vadeli hedefler, sizi doğru yöne yönlendirmek için yararlıdır ama yol boyunca çalışırken geçen zamandan zevk almayı zorlaştırır.”
Planlama ve organizasyonun önemi: “Bir planınız olmadığında sürekli olarak bir sonraki adımda ne yapılacağına karar vermek zorunda olursunuz ve dikkatiniz yapmanız gereken ya da yapabileceğiniz her şey tarafından dağıtılabilir.”
Bir bağlam olması şart. Nedense bu nokta da aklıma hep Hegel geliyor.
Bağlam ya da amaçla ilgili olarak Karar Anı adlı kitapta, alınan kararların beyindeki süreçlerle bağlantısı en basit şekliyle şöyle aktarılıyor: “Beyin, bilgiyi kullanılıp dahil edilebileceği kısa vadeli depoda saklayarak diğer korteks bölgelerinden gelen tüm bilgileri işletebilir. Çözmeye çalıştığı sorun açısından hangi bilginin lazım olduğunu (tabi eğer lazımsa) belirleyebilir.” Her bilgi bir amaç doğrultusunda anlam ve önem kazanıyor.
Bağlamı akılda, hafızada tutmanın zekayla ilgisi (çok önemli): “İşler hafızanın ve prefrontal korteksin sorun çözme yetenekleri, insan zekasının kritik bir veçhesidir…Prefrontal kortekste daha fazla bilgi tutabilmek ve bu ilk bilgiye daha uzun süre tutunabilmek, beyin hücrelerinin yararlı çağrışımlar yapmakta daha başarılı olduğu anlamına gelmektedir.”
Bağlam ya da amacın dışlayıcı özelliği, yine zekayla bağlantısına dair (çok çok önemli): “Ayrıca akılcı beyin, tüm akıldışı düşünceleri sıkı bir şekilde elekten geçirerek dışarda bırakmalıdır zira bunlar yararsız bağlantılar kurulmasına yol açabilir.” Amaca uygun olmayan bilgiler kişiyi hedeflerden uzaklaştırabilir.
Amaç ve hedeflerin doğru seçimiyle ilgili olarak: “Nasıl karar verdiğimiz, neye karar verdiğimize bağlı olmalıdır.”
Aynı kitapta yazar Benjamin Franklin’den alıntı yapıyor: “Benjamin Franklin otobiyografisinde bunu en iyi şekilde ifade etmiştir: 'Akılcı bir varlık olmak çok yararlıdır zira insana yapmaya niyet ettiği her şey için bir neden bulma ya da yaratma olanağı sağlar.'”
Sonuç olarak zeka için ve yaşam için:
İlk nedeni akılda tut, bilgiler ya da uyaranlar arasında seçim yap, gereksiz bilgileri dışarıda bırak.
İlk nedeni akılda tut, bilgiler ya da uyaranlar arasında seçim yap.
İlk nedeni akılda tut.
İlk neden.
KAYNAKLAR
Csikszentmihalyi, M. (2017). Akış Mutluluk Bilimi (Çev. B. Satılmış) Ankara: Buzdağı Yayınları
Knapp, J & Zeratsky, J. (2020). Zaman Yaratmak (Önemli Olana Odaklanma Sanatı), (Çev. A. Atav) Ankara: Buzdağı Yayınevi
Lehrer, J. (2020). Karar Anı (Çev. F. B. Aydar) İstanbul: Ayrıntı Yayınları
#kişiselgelişim #psikoloji #zamanyönetimi #timemanagement #yaşamyönetimi #kararvermek #makingdecision #organizeolmak #planyapmak #zekaveyaşamkalitesi #intelligenceandlife #selfimprovement